Reinjan Mulder en Marli Huijer in De Morgen over ‘De verlokkingen van het nieuwe begin’
Opnieuw beginnen: anno 2009 doen we het vaker en liever dan ooit, zo lijkt. Maar hoe heilzaam is het? Hoe moedig? Hoe laf? Of, ook dat, hoe naïef? Een Nederlandse filosofe en schrijver zochten het uit in het boek Opnieuw beginnen, Metamorfosen in het bestaan. De Vlaamse journaliste Guinevere Claeys sprak de twee onlangs voor haar krant De Morgen. Hieronder de belangrijkste passages uit het interview, dat op 9 mei werd gepubliceerd.
Door Guinevere Claeys
Bezeten zijn we erdoor. Opnieuw beginnen. Tabula rasa maken. Terug naar start. Extreme makeover, geen concept dat televisie ooit liefdevoller heeft omarmd. Van lijf veranderen. Van tanden. Van haar. Van huis, ook. Van interieur. Van ouders. Van kind. Van lief. Van land. Van job. Van land én job. Van motto. Van principes. Van reputatie. Nieuwer, beter, anders, mooier. Jonger: die rotzak van een tijd een hak zetten. Reset. Undo. Restart.
Jawel, het is al langer een geliefde dagdroom van de mens. Zonder zou de mens de mens niet zijn. En wat zou van de literatuur- en filmgeschiedenis overblijven? Zonder hoofdpersonages die op een blauwe maandag besluiten om van leven te zappen? Om sigaretten te gaan kopen en niet meer terug te keren? Zelfs de klassieke mythologie bulkt van de levensmetamorfosen, Ovidius schreef er een bestseller over. Maar goed, in de huidige zaptijden viert de nieuwe start pas echt hoogtij. De dagdroom wordt meer dan ooit in daden omgezet. Meermaals zelfs. Muto ergo sum. Ik verander, dus ik ben. Het motto van de 21ste-eeuwer.
Reinjan Mulder, Antwerpen 2009
Dat viel ook de Nederlandse filosofe Marli Huijer en schrijver Reinjan Mulder op. Ze schreven er een boek over. Geen handboek voor de levenszapper. Geen do’s, geen don’ts. Wel een heldere analyse van het fenomeen. Waarom lonkt dat nieuwe begin? Is dat schijnbaar nieuwe leven geen jammerlijke variatie op hetzelfde thema? Geen herhaling zelfs? Werkelijk elk facet is uitgewerkt. Uitvoerig filosofisch en literair gestut. Met de baard van Radovan Karadzic als rode draad. En een even uitwaaierende conclusie. Geen morele. Wel een niet te misverstane.
Reinjan Mulder bedacht overigens met Arnon Grunberg diens schrijvend alter ego Marek van der Jagt. Een vinnige vingeroefening voor een boek over ‘opnieuw beginnen’.
“Als het zo is, dat wij slechts een klein deel kunnen leven van wat we in ons hebben – wat gebeurt er dan met de rest?” U duidt het verlangen om opnieuw te beginnen met dit citaat uit Nachttrein naar Lissabon van Pascal Mercier.
Reinjan Mulder: “Het gaat inderdaad om dat gevoel dat we nog niet al onze mogelijkheden en talenten hebben benut. We hebben wel een leuke job, maar misschien is er een andere en betere? Waarin we meer kunnen uitblinken? En gelukkiger zijn? Onze relatie loopt wel, maar kan het niet nog intenser, nog verliefder? Ikzelf heb 25 jaar recensies geschreven voor het NRC Handelsblad, het leukste wat er is. Maar toch kwam het punt dat ik zin kreeg om boeken uit te geven. En nog later om zelf boeken te schrijven. Veranderen houdt een mens fris. Het is onze kracht, ook. Zo gaan we vooruit. Zo evolueren we.”
Anno 2009 lijkt dat verlangen wel groter dan ooit. Hoe komt dat?
Marli Huijer: “We hebben nu de luxe om ons zorgen te kunnen maken over de kwaliteit van ons leven. We stellen meer en hogere eisen aan alles. Onze relatie, onze job, onze woonst. We zien en weten ook veel meer. Door televisie en internet, zien we meer dan ooit het volledige aanbod aan mogelijke stijlen en levens. En dat verleidt. We zijn economisch onafhankelijker, ook. We hebben ons bovendien ontrokken aan het argusoog van kerk en staat, en dus voelen we meer dan ooit dat we de touwtjes zelf in handen kunnen nemen. En dus zijn we constant op zoek naar de beste optie. Het beste leven.”
Hebben we het niet ook steeds lastiger met de eindigheid van dit bestaan?
Huijer: “Absoluut. Hoe langer we leven, hoe meer we dat einde willen negeren. Maar vooral: hoe groter het aanbod aan mogelijkheden wordt. Hoe langer de tijd om ons bewust te zijn van al die mogelijkheden. En om alle onbenutte en gemiste kansen alsnog te realiseren. Hoe langer het leven wordt, hoe meer we het gevoel krijgen dat we verschillende levens in dat ene leven ingepast krijgen. Vroeger was het aanbod beperkt en strikt afgelijnd. De mens schikte zich in zijn eenzijdige lot.”
Mulder: “Mensen die nu op hun 55ste met pensioen gaan, die kunnen met wat geluk voor de volgende 30 jaar nog een nieuw leven beginnen. Een nieuwe carrière zelfs, in die B&B in Zuid-Frankrijk.”
Zijn we vandaag de dag niet iets te zeer geobsedeerd door dat nieuwe begin? Gaat dat niet ten kost van loyaliteit en engagement?
Huijer: “Dat gevaar bestaat. Dat alle trouw verdwijnt, alle betrokkenheid. Een wereld van hyperflexibiliteit. Maar daar worden mensen, vrees ik, ook echt niet gelukkig van. Er zijn twee grote drijfveren in een mensenleven: continuïteit en verandering. Die twee kunnen niet zonder elkaar. Elke mens heeft nood aan beide. Ze moeten min of meer in evenwicht zijn.”
Vandaar ook jullie stelling dat een volledige tabula rasa zonder ook nog maar één keer achterom te kijken, niet werkt. En niet heilzaam is.
Reinjan Mulder en Marli Huijer (foto Klaas Vroege)
Mulder: “Klopt. Dan begin je niet opnieuw, dan vlucht je. Je verleden ontkennen en negeren, kan een tijdelijke oplossing zijn om een slechte ervaring te verwerken. Maar vroeg of laat moet je dat verleden toch verwerken. Anders draai je alleen maar cirkels. En kun je onmogelijk echt opnieuw beginnen.”
Huijer: “Als je je verleden wist, dan ben je niemand meer. Zonder verleden heb je geen identiteit, en dus ook geen zelfrespect. Daarom vind ik het zo frappant dat Nederland en België, en vele andere gastlanden, van hun migranten eisen dat die wél hun verleden negeren. Dat ze helemaal opnieuw beginnen, en nooit meer achterom kijken. De verandering is al groot, gun ze toch ook nog een beetje continuïteit. Ook zij hebben die mix nodig. We verlangen dat ze als een volwaardige burger meedraaien. Maar dat kunnen ze pas als ze zelfrespect hebben, zich stevig voelen in hun identiteit. Onmogelijk als je die mensen hun verleden afneemt.”
Filosofe Hannah Arendt zegt: echt opnieuw beginnen, vergt de moed om binnen je bestaande leven iets nieuws op de sporen te zetten. Niet eerst jezelf achterlaten, dus, en je verleden ontkennen.
Mulder: “Je moet nadenken hoe je het verleden en de toekomst met elkaar kunt verzoenen. Ongelukkig zijn in een relatie, los je zelden op door ’s anderendaags in een andere relatie te stappen. Grote kans dat je al snel in dezelfde situatie komt. Je moet nagaan: wat loopt hier fout? Als je dat heel precies kunt duiden, weet je ook op welk punt je opnieuw moet beginnen en bijsturen. Soms is een nieuw perspectief al genoeg. Zonder de hele situatie om te gooien.”
Huijer: “Vaak zie je dat vrouwen die mishandeld werden in een vorige relatie, opnieuw klappen krijgen in hun nieuwe relatie. Ook al leek die man liever. Ze vallen dan, haast ongewild, op hetzelfde type man. Of er is iets in henzelf dat het geweld oproept. Die vrouwen moeten eerst terugblikken: hoe ben ik zo’n situatie terechtgekomen? Waarom heb ik het geweld getolereerd? Eens ze dat inzien, kunnen ze pas echt opnieuw beginnen.”
Dit boek is geen pleidooi om opnieuw te beginnen?
Mulder: “Dit boek is een pleidooi om er goed over na te denken. Dat is altijd positief. Het is goed om je leven af en toe vanuit vogelperspectief te bekijken. Te zien wat er mank loopt, wat er beter kan. Maar hoe aantrekkelijk dat nieuwe begin op het eerste gezicht ook lijkt, het is niet evident om het dan ook goed te doen. En om niet in cirkels te draaien.”
Huijer: “Het is een pleidooi ook om veel voorbeelden te lezen. Vandaar dat we uitgebreid illustraties geplukt hebben uit de literatuur. De manier waarop je leeft, zegt veel over de verhalen die je leest, hoort en kiest. Wil je opnieuw beginnen, zoek dan nieuwe verhalen. En verzoen die met je oude.”
Opnieuw beginnen, Metamorfosen in het bestaan, Marli Huijer en Reinjan Mulder, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 224 blz. Prijs € 16,95.
Uit Opnieuw beginnen, metamorfosen in het bestaan
“Wanneer ben je nog ‘jezelf’, en wanneer word je ‘een ander’? Een nieuwe baan of een nieuwe liefde kan je misschien het gevoel geven ‘een ander mens’ te zijn geworden, maar na verloop van tijd zul je moeten toegeven dat het je oude ik is geweest die dat gevoel heeft gehad, en dat er aan dat gevoel dus wel het een en ander schort.”
“Het is een vergissing te denken dat in een leven de beslissende momenten waarop de vertrouwde richting voor altijd verandert, vol luide en felle dramatiek moeten zijn en gepaard gaan met hevige gemoedsaandoeningen. De waarheid is dat de dramatiek van een levensbepalende ervaring er vaak een is van een ongelooflijk milde soort.” Geciteerd uit Nachttrein naar Lissabon van Pascal Mercier.
“Als je echt iets nieuws wilt, dan moet je de breuken en het verlies die eigen zijn aan het sterfelijke leven, manmoedig doorstaan. Zodat er aan het einde van het verhaal toch nog wat te vertellen is.”
Voor een fragment uit het eerste hoofdstuk van Opnieuw Beginnen klik hier.