Salman Rushdie duikt overwacht in Cambridge op
Door Reinjan Mulder
CAMBRIDGE, 21 JULI 1992. De Britse schrijver Salman Rushdie, die vanwege zijn boek The Satanic Verses door de Iraanse leiders ter dood is veroordeeld, heeft gisteren onverwacht in Cambridge een lezing gehouden voor een internationaal gezelschap van schrijvers, critici en academici.
In het tot Cambridge University behorende Downing College las de bedreigde en ondergedoken schrijver twee nieuwe verhalen voor, waarna hij vragen beantwoordde van het publiek. Later op de avond vertrok hij met zijn gehoor en drie lijfwachten naar het restaurant Sheen Mill in Melbourn, waar hij nog tot elf uur deelnam aan een feestelijke maaltijd. Onder de zeventig aanwezigen bevonden zich veel bevriende schrijvers zoals Malcolm Bradbury, Margaret Drabble, Michael Holroyd en Graham Swift. Ook waren enkele aanwezigen afkomstig uit de Arabische wereld, zoals prof. Saïd Al-Harbi van de Umm Al Qurah Universiteit van Mekka en prof. Fethi Hassaine uit Algiers.
Salman Rushdie trad op in het kader van het Cambridge Seminar over moderne Engelse literatuur van de British Council. Er werd dan ook meer over zijn werk gepraat dan over zijn ervaringen met de islam. Zijn komst was tot het laatste moment geheim gehouden. Op het programma stond een lezing aangekondigd van de schrijver Graham Swift, maar na een uur maakte deze plotseling plaats voor zijn vervolgde collega.
Tijdens de discussie met het publiek zei Rushdie dat de ervaringen van de laatste drie jaar zijn schrijven niet gehinderd hebben. ‘Het toepassen van zelfcensuur is erger dan de dood.’ Hij dacht ook niet dat er reden was om voorzichtiger te zijn in zijn uitlatingen. ‘Het ergste wat mij kan overkomen is mij al overkomen. Nu hoef ik nergens meer bang voor te zijn.’
De schrijver liet weten dat hij zijn aanvankelijke verzoeningspogingen tegenover de islam betreurde. Over de omstreden passages in de essaybundel Imaginary Homelands waarin hij zijn standpunt nuanceert, zei hij nu: ‘Zo ben ik helemaal niet, of ik dat nu wil of niet. Onder grote druk maak je soms fouten, om verschillende redenen.’
Salman Rushdies opvattingen over de islam en de islamitische wereld zijn nu eerder verscherpt dan verzacht, vond hij. “De man die de Satanic Verses schreef, stond nog sympathiek tegenover de mensen die hem later zouden aanvallen. Het boek probeerde een antwoord te vinden op een paradox die ik zag in de islam. Ik vond ook dat er geen link gelegd mocht worden tussen de islam en enkele dictatoriale regimes in de islamitische wereld. Nu ben ik daarin veel radicaler.”
De ineenstorting van het communisme heeft volgens Salman Rushdie laten zien dat je een ideologie niet zo makkelijk kunt scheiden van de dictaturen die deze ideologie aan hangen. Met het verdwijnen van de communistische regimes is ook het communisme verdwenen.
Salman Rushdie’s komst naar Cambridge maakt deel uit van een proces van ‘normalisering’ dat vorig jaar is ingezet. Sinds het doodsvonnis in februari 1989 is hij ondergedoken. Hij heeft besloten dat hij niet tot zijn dood elk contact met de buitenwereld af te snijden. Ook vóór het doodvonnis over hem werd afgeroepen trad hij al verschillende keren in Cambridge op. Het lag daarom voor de hand hem nu weer uit te nodigen. Rushdie heeft het afgelopen jaar van tijd tot tijd onaangekondigd signeersessies gehouden. Enkele maanden geleden hield hij een lezing voor de universiteit van Norwich.
Tijdens zijn verblijf in Cambridge en Melbourn waren uitvoerige veiligheidsmaatregelen getroffen. Rushdie kwam aan in een Jaguar met gepantserd glas, die werd gevolgd door twee volgauto’s. Terwijl hij in een gebouw op het terrein zijn lezing hield, waren alle ingangen van het universiteitscomplex afgesloten en bewaakt en om het gebouwtje werd intensief gepatrouilleerd.
Verscheen eerder in NRC Handelsblad van 21 juli 1992.